waterstoffosfaat

Waterstoffosfaat, in chemical terms het waterstoffosfaat-ion, is de anion HPO4^2- die ontstaat bij de gedeeltelijke neutralisatie van fosforzuur (H3PO4). Het komt voor in verschillende zoutverbanden, zoals natriumwaterstoffosfaat Na2HPO4, kaliumwaterstoffosfaat K2HPO4 en calciumwaterstoffosfaat CaHPO4. De waterstoffosfaatgroep vormt samen met de zuurroest van fosfor een tetraëdrische structuur rondom het fosforatoom. Het geconjugeerde zuur van deze ion is diwaterstoffosfaat (H2PO4^-), dat ontstaat bij verdere protonatie.

De pH-waarde van oplossingen waarin waterstoffosfaat aanwezig is, wordt bepaald door de verhouding tussen HPO4^2- en H2PO4^-, die samen het fosfaatbuffersysteem vormen. De relevante pKa-waarde voor de overgang tussen H2PO4^- en HPO4^2- ligt nabij 7,2, waardoor dit paar dient als belangrijk bufferduo rond pH 7. Wasserstofffosfaatzouten lossen doorgaans goed op in water en kunnen functioneren als zwakke basen in oplossing.

Toepassingen van waterstoffosfaatzouten zijn divers. Ze worden veelvuldig gebruikt als buffers in laboratorium- en industriële processen en voor pH-regulatie in voedingsmiddelen en geneesmiddelen. In de landbouw leveren ze fosfor aan planten via meststoffen. In de biologie maakt het deel uit van het fosfaatbuffersysteem in cellen en bloedplasma, waarmee het de pH-waarden in biologische processen helpt stabiliseren.

Productie gebeurt door gedeeltelijke neutralisatie van fosforzuur met een base, bijvoorbeeld H3PO4 + 2 NaOH → Na2HPO4 + 2 H2O. Door wisseling van de metaalionen kunnen diverse zouten ontstaan, zoals Na2HPO4, K2HPO4 of CaHPO4.Zie ook dihydrogenfosfaat en orthofosfaat.