voltooiddeelwoord

Voltooid deelwoord, in het Nederlands ook wel past participle genoemd, is een verbale vorm die een gebeurtenis in het verleden aanduidt en dient als basis voor de voltooide tijd. Het voltooid deelwoord wordt gebruikt met de hulpwerkwoorden hebben of zijn om de voltooide tijd te vormen (ik heb gegeten, zij is gegaan). Daarnaast kan het als bijvoeglijk naamwoord optreden (een geschreven brief) en in de passieve bouw met worden (de brief is geschreven).

Vormen en vormenfamilies

Bij regelmatige (zwakke) werkwoorden wordt het voltooid deelwoord meestal gevormd met ge- plus de stam plus een afsluitende klank, wat in veel gevallen resulteert in ge-stam-t of ge-stam-d (bijvoorbeeld maken → gemaakt, werken → gewerkt, spelen → gespeeld, bellen → gebeld). Bij onregelmatige (sterke) werkwoorden zien de vormen er anders uit, zoals zien → gezien, schrijven → geschreven, nemen → genomen, doen → gedaan. Ook werkwoorden met sterke verandering in de stam tonen afwijkende vormen, bijvoorbeeld lopen → gelopen, zijn → geweest.

Toepassingen en grammaticale functies

Het voltooid deelwoord wordt gebruikt in combinatie met hebben of zijn om de voltooide tijd te vormen. Daarnaast kan het verplaatst worden en functioneren als een zelfstandig gebruikt deel van een samengestelde tijd: “Het boek is geschreven.” Het voltooid deelwoord kan ook als bijvoeglijk naamwoord voorkomen: “een geschreven brief” of “een gebroken glas.” In de passieve constructie dient het participium samen met worden: “Het huis wordt gebouwd.”

Prefixen en spelling

Bij werkwoorden met afscheidbare voor- of achtervoegsels (zoals op-, uit-, aan-, door-) wordt doorgaans geen ge- toegevoegd aan het voltooid deelwoord: opgenomen, uitgesproken, uitgevallen. Voor andere verbaal stammen blijft de ge- prefix vaak wel behouden: bijvoorbeeld maken → gemaakt, lezen → gelezen, brengen → gebracht.

Samenvatting

Het voltooid deelwoord is een centrale bouwsteen voor de voltooide tijd, optionele adjectivale functies en de passieve stem in het Nederlands, met regelmatige en onregelmatige vormen en bijzondere regels voor samengestelde werkwoorden.