hulpwerkwoorden

Hulpwerkwoorden, in de Nederlandse grammatica ook wel bijwerkwoorden genoemd, zijn werkwoorden die samen met een hoofdwerkwoord een tijd, aspect, stem of modaliteit uitdrukken. Ze dragen weinig woordenbetekenis op zichzelf, maar spelen een cruciale rol bij de vorming van werkwoordelijke systemen.

De belangrijkste hulpwerkwoorden zijn hebben en zijn, die in combinatie met het voltooid deelwoord van het hoofdwerkwoord de voltooide tijd vormen. Bijvoorbeeld: ik heb gegeten, zij is vertrokken. Zijn wordt meestal gebruikt bij werkwoorden van beweging of verandering van toestand, bijvoorbeeld: hij is gegaan. Daarnaast vormt worden de basis van de passieve zinsbouw: bijvoorbeeld de deur wordt geopend. Voor de voltooide passieve zinsbouw kan ook zijn worden, maar algemeen geldt dat worden als passiefvormingswerkwoord vaak in tegenwoordige en verleden tijd te zien is.

Modale werkwoorden vormen een aparte groep: kunnen, moeten, mogen, willen en zullen. Deze helpen bij de uitdrukking van mogelijkheid, verplichting, toestemming, wens of intentie en gaan meestal samen met het hoofdwerkwoord in de infinitief of participium, bijvoorbeeld: ik kan zwemmen, je moet weggaan, zij willen blijven, wij zullen komen. Ze veranderen de betekenis van het hoofdwerkwoord, maar geven weinig zelfstandige betekenis.

Geografie en syntaxis: de positie van hulpwerkwoorden is in de hoofdzin doorgaans beperkt tot de tweede positie, terwijl het hoofdwerkwoord vaak aan het eind van de zin staat in samengestelde tijden; in bijstellingen kunnen de volgorde en vormen variëren. Hulpwerkwoorden vormen daarmee essentieel gereedschap voor tijd, aspect, stem en modaliteit in het Nederlands.