vetzuur

Vetzuur is een organisch zuur met een lange koolstofketen en een carboxylgroep (-COOH) aan het uiteinde. In biologische moleculen komen voornamelijk lange vetzuren voor met doorgaans 12 tot 22 koolstofatomen. Vetzuren vormen samen met glycerol lipiden zoals triglyceriden en fosfolipiden en dienen als energieopslag en bouwstenen van membranen.

Classificatie: verzadigde vetzuren hebben geen dubbele bindingen in de koolstofketen; onverzadigde vetzuren bevatten een of meer dubbele bindingen. Bij onverzadigde vetzuren komen cis-vormen het meest voor; transvetten kunnen ontstaan door industriële hydrogenering. Omega-n naming beschrijft de positie van de eerste dubbele binding vanaf de methylkant (het n- of ω-nummer).

Essentiële vetzuren kunnen mensen niet zelf synthetiseren. Linolzuur (LA, 18:2 n-6) en alfa-linoleenzuur (ALA, 18:3 n-3) moeten via voeding worden verkregen. Uit deze kunnen in het lichaam lange-keten onverzadigde vetzuren ontstaan zoals arachidonzuur (AA, 20:4 n-6), EPA en DHA. Veelvoorkomende bronnen zijn plantaardige oliën, vis en visolie, en noten en zaden.

Functies en metabolisme: vetzuren leveren energie via β-oxidatie in mitochondriën. Ze zijn ook belangrijke bouwstenen van membranen en dragen bij aan signaling en ontstekingsprocessen via eicosanoïden. De synthese en afbraak verlopen via enzymen zoals lipasen, acetyl-CoA carboxylase en desaturasen in lever en andere weefsels.

Toepassingen en gezondheid: de voedingsinname en -balans van verzadigde, onverzadigde en vooral omega-3/omega-6-vetzuren beïnvloeden gezondheid. Een hoge inname van verzadigde en transvetten wordt geassocieerd met verhoogde cholesterol en hart- en vaatrisico; omega-3-vetzuren worden geassocieerd met ontstekingsremming en hartgezondheid. In de industrie worden vetzuren gebruikt in voeding, cosmetica en biobrandstoffen.