verslaving

Verslaving, ook wel afhankelijkheid genoemd, is een chronische aandoening gekenmerkt door een disproportionele drang naar het middel of gedrag, verlies van controle over het gebruik, voortzetting ondanks schadelijke gevolgen en terugval na pogingen tot stoppen. Het berust op veranderingen in hersenprocessen die beloning, motivatie en zelfcontrole beïnvloeden.

Verslaving wordt onderverdeeld in stofgebonden verslavingen (zoals alcohol, nicotine, cannabis, opiaten, cocaïne, amfetaminen) en gedragverslavingen (zoals gokken, gaming, internetgedrag, seksueel gedrag). Bij sommige mensen kunnen meerdere factoren tegelijk voorkomen, wat het persisteren van het probleem bemoeilijkt.

Oorzaken en risicofactoren zijn multifactorieel. Genetische kwetsbaarheid, veranderingen in belonings- en stresstolerantiesystemen in de hersenen, en omgevingsfactoren zoals trauma, langdurige stress, sociale druk en beschikbaarheid van middelen spelen een rol. Daarnaast komt comorbiditeit met stemmings- en angststoornissen vaak voor en kan dit de behandeling ingewikkelder maken.

Symptomen en diagnose omvatten een sterke drang en verlies van controle over het middel of gedrag, tolerantie en ontwenningsverschijnselen bij stoppen, en het voortzetten van het gedrag ondanks negatieve gevolgen. Diagnostische systemen zoals DSM-5-TR en ICD-11 hanteren criteria voor verslavingsstoornissen of gerelateerde aandoeningen, vaak in combinatie met andere psychische stoornissen.

Behandeling vereist een geïntegreerde aanpak. Psychologische therapieën zoals motiverende gespreksvoering en cognitieve gedragstherapie, gedrags- en contingentie-management, en waar mogelijk medicatie (bij opioïden: methadon of buprenorfine; bij alcohol: naltrexon of acamprosaat; bij nicotine: nicotinevervanging) vormen de basis. Harm-reductie, relapse-preventie en sociale ondersteuning, inclusief zelfhulpgroepen, spelen een belangrijke rol.

Prognose is variabel; verslaving is doorgaans een chronische aandoening met kans op terugval. Vroege interventie en doorlopende zorg verbeteren uitkomsten. Preventie richt zich op voorlichting, toegankelijke behandeling, stigma-reductie en versterking van sociale netwerken.