ureacyclusstoornissen

Ureacyclusstoornissen zijn erfelijke stoornissen door defecten in enzymen of transporters van de ureumcyclus, een levermetabools pad dat stikstof uit aminozuurafbraak omzet in ureum. Door deze defecten kan ammoniak in het bloed opstapelen, wat giftig is voor de hersenen en kan leiden tot neurologische achteruitgang, vooral bij jonge kinderen.

Oorzaken en varianten: Defecten in CPS1, OTC, ASS1, ASL, ARG1, NAGS en transporters zoals SLC25A15 kunnen ureacyclusstoornissen veroorzaken. Ze zijn meestal autosomaal recessief of X-gebonden (OTC). Klinisch variëren de symptomen van levensbedreigende neonatalen tot episodische late-onset vormen.

Pathofysiologie: Door het defect kan stikstof niet effectief via ureum worden uitgescheiden. Dit leidt tot hyperammonïmie, wat de hersenen kan binnendringen en neurotoxische effecten heeft, met mogelijk encefalopathie en neurologische uitval. Sommige typen hebben kenmerkende bloed- en urineprofielen.

Klinische presentatie: Neonatale vormen kenmerken zich door snelle achteruitgang na geboorte, met lethargie, braken, hypotone spieren en vaak convulsies. Late-onset vormen presenteren zich als episodische neurologische achteruitgang bij stress, vasten of infectie, soms met milde tot matige ammoniakstijging.

Diagnostiek: Bij verdenking worden plasmaammoniakniveaus gemeten. Analyse van plasma- en urine-aminozuren en organische zuren helpt bij het vermoeden van het specifieke defect; urine- orotaat kan hoog zijn bij OTC-deficiëntie. Definitieve diagnose gebeurt met moleculaire genetische testing.

Behandeling en beheer: Acute behandeling omvat stabilisatie, eiwitrestrictie en stikstofbindende medicijnen (bijv. natriumfenylacetaat/natriumfenylbutylaat en natriumbenzoaat). Afhankelijk van het defect kunnen arginine of citrulline worden gegeven; bij ernstige hyperammoniëmie is dialyse geïndiceerd. Langdurig beheer vereist dieet- en monitoringprogramma's en in sommige gevallen levertransplantatie.

Prognose: Met vroege opsporing en behandeling verbeteren de uitkomsten, maar herhaalde ammoniakfluctuaties kunnen blijvende neurocognitieve schade veroorzaken. Gezins- en erfelijkheidsadvies wordt aanbevolen.