slaapwaakritme

Slaapwaakritme is het herhaalde patroon van slapen en waken binnen een periode van circa 24 uur. Het wordt gevormd door een wisselwerking tussen de biologische klok, omgevingsfactoren en dagelijkse gewoonten en bepaalt wanneer iemand zich slaperig voelt of juist alert is.

De belangrijkste regelmaat komt van de circadiane klok in de hypothalamus, de nuclei suprachiasmatici. Deze klok reageert op licht en donker en regelt onder andere de afgifte van melatonine en de lichaamstemperatuur. Licht in de ochtend vergroot de waakzaamheid; ’s avonds beperkt licht de alertheid, waardoor het tijdstip van slapen langzaam vastlegt wordt. Door dagelijkse lichtblootstelling en rustmomenten krijgt de slaap-waakperiode vorm.

Een tweede factor is de homeostatische behoefte aan slaap (Process S): naarmate iemand langer wakker blijft, neemt de behoefte aan slaap toe. De interactie tussen Process S en Process C bepaalt wanneer iemand naar bed gaat en door de nacht slaapt.

Factoren die het slaapwaakritme beïnvloeden zijn onder meer leeftijd, reis met jetlag, ploegendienst, regelmaat van bedtijden, cafeïne of alcoholgebruik, stress en lichamelijke activiteit. Veranderingen in deze factoren kunnen leiden tot verstoord waakvermogen en slaperigheid overdag.

Een verstoord slaapwaakritme kan leiden tot vermoeidheid, concentratieproblemen, stemmingsklachten en een verhoogd risico op metabole aandoeningen en hart- en vaatziekten. Bij aanhoudende klachten kan een consult bij huisarts of een slaaparts nuttig zijn; behandelingen kunnen bestaan uit gedragstherapie, lichttherapie of chronotherapie.

Tips voor onderhoud: houd een vast slaap- en waaktijd schema, krijg dagelijks ochtendlicht, beperk blauw licht ’s avonds, vermijd langdurige dutjes overdag, en ontwikkel een ontspannende bedtijdroutine. Regelmatige lichaamsbeweging overdag ondersteunt het slaapwaakritme. Bij twijfels over stoornissen raadpleeg een zorgprofessional.