waakvermogen

Waakvermogen is het vermogen om wakker te blijven en alert te blijven tijdens taken die aandacht vereisen. Het vormt een aspect van arousal en cognitieve waakzaamheid, en is afhankelijk van interne biologische ritmes en omgevingsfactoren. In de slaap- en bindkunde wordt waakvermogen vaak onderscheiden van de neiging tot slaap (slaapdruk) en van andere aspecten van alertheid zoals automatische reactietijd.

Fysiologisch is waakvermogen het resultaat van netwerken in de hersenen die de toestand van wakker zijn reguleren. Belangrijke systemen omvatten de hersenstamreticulaire formatie, de noradrenerge systemen (zoals de locus coeruleus), de orexinerge/ hypocretinerge neuronen in de hypothalamus en verbindingen met de thalamus. Het circadiane ritme, gestuurd door de suprachiasmatische nucleus, en de homeostatische slaapdruk beïnvloeden samen de fluctuatie in waakvermogen gedurende de dag.

Metingen van waakvermogen maken een onderscheid tussen subjectieve waarneming van slaperigheid en objectieve prestatie. Veel gebruikte instrumenten zijn subjectieve slaap- en alertheidschalen en de psychomotorische vigilantietaak (PVT). Factoren zoals slaapdeprivatie, tijdstip van de dag, individuele verschillen, leeftijd en mogelijke slaapstoornissen beïnvloeden het waakvermogen. Stoffen als cafeïne kunnen tijdelijk waakvermogen verhogen; dutjes kunnen herstel bieden bij slaaptekort.

Het begrip is relevant voor veiligheid en arbeidsorganisaties, waar voldoende waakvermogen cruciaal is voor taken met hoge risico’s en veeleisende cognitieve eisen. Problemen met waakvermogen komen voor bij slaapstoornissen zoals narcolepsie en slaapapneu, bij chronische slaaptekort en bij het gebruik van bepaalde medicijnen.

Zie ook: alertheid, arousal, slaap-waakcyclus.