omkeerbaar

Omkeerbaar is een Nederlands bijvoeglijk naamwoord dat aangeeft dat iets kan worden teruggedraaid of teruggekeerd naar de oorspronkelijke toestand. Een omkeerbaar proces, voorwerp of situatie kan zonder blijvende veranderingen worden teruggebracht naar hoe het was, of kan in de tegenovergestelde richting verlopen.

In de natuurwetenschappen wordt omkeerbaarheid vaak strikt gedefinieerd. Een omkeerbaar thermodynamisch proces verloopt als een ideaal proces waarbij het systeem voortdurend nabij het evenwicht is; bij infinitesimaal langzamer verandering kan het in twee richtingen plaatsvinden zonder netto toename van de entropie van het universum.

In de chemie betekent een omkeerbare reactie dat reactanten en producten elkaar onder omstandigheden kunnen omzetten; het evenwicht kan verschuiven maar geen volledige uitputting van een kant opleveren. Het wordt vaak weergegeven met een symbool als A ⇌ B, waarbij de voorwaartse en achterwaartse snelheden bij het evenwicht aan elkaar gelijk zijn.

In de wiskunde en informatica geldt een functie of transformatie als omkeerbaar als er een inverse bestaat: een dergelijke inverse brengt de uitvoer terug naar de oorspronkelijke input. Een functie is omkeerbaar bij bijectiviteit; een matrix is omkeerbaar wanneer de determinant niet nul is.

Toepassingen in het dagelijks leven omvatten onder meer kleding die aan beide zijden bruikbaar is, zoals een omkeerbare jas, of ontwerpen en systemen waarin acties kunnen worden teruggedraaid.

Etymologie: afgeleid van het voorvoegsel om- en van keerbaar ('kan gekeerd worden'); verwante termen zijn irreversibel (onomkeerbaar) en inverse.