mosaicismi

Mosaicisme is het voorkomen van twee of meer genetisch verschillende cellijnen in één individu die uit een gemeenschappelijke zygote voortkomen. Het ontstaat meestal door een mutatie of chromosomale afwijking die zich postzygotisch voordoet tijdens vroege embryonale ontwikkelingsstadia, waardoor slechts een deel van de cellen die afwijking draagt. Mosaicisme kan ook ontstaan door herstelmutaties of door specifieke chromosomale herverdeling tijdens mitose. Het wordt onderscheiden van chimerisme, waarbij twee zygoten samengevoegd zijn.

Vormen en kenmerken

Er zijn verschillende vormen van mosaicisme. Somatisch (niet-geslachtsgebonden) mosaicisme betreft cellijnen in het lichaam en kan lokaal of wijdverspreid voorkomen, vaak zichtbaar als huidpatronen of bepaalde organische beïnvloeding. Germinale (gonadale) mosaicisme beperkt zich tot de voortplantingscellen en kan voorkomen zonder duidelijke lichamelijke afwijkingen bij de draagster, maar kan wel erfelijk zijn voor nakomelingen. Soms kunnen zowel somatische als gonadale cellen betrokken zijn (gonadosomatisch mosaicisme).

Oorzaken en voorbeelden

Mechanismen zijn onder meer postzygotische mutaties, mitotische nondisjunctie die leidt tot trisomieën of monosomieën in een deel van de cellen, en structurele variaties zoals kopie-aantalvariaties. Voorbeelden in kliniek zijn Pallister-Killian syndroom (tetrasomie 12p in een somatische lijst) en McCune-Albright syndroom (activerende GNAS-mutaties in meerdere weefsels). Mosaicisme kan ook verklaren waarom mono-zygote tweelingen soms verschillend tot uiting komen.

Diagnose en implicaties

Detectie vereist vaak genetische testing in meerdere weefsels of diepgaande sequencing, omdat de afwijking plantaal niet in bloed te zien is. Het fenotype is sterk afhankelijk van welke weefsels zijn betrokken en in welke mate. Genetische counseling houdt rekening met een doorgaans laag recurrency-risico bij somatische mosaicisme, maar hoger risico bij gonadale mosaicisme.

Relevantie

Mosaicisme is een belangrijke verklaring voor variabele expressie, fenotypische heterogeniteit en discordantie tussen identieke tweelingen, en speelt een rol bij verschillende genetische en oncologische aandoeningen.