lipofiliciteit

Lipofiliciteit is de mate waarin een stof oplosbaar is in lipide-achtige media en organische oplosmiddelen ten opzichte van water. In de farmacologie en chemie beschrijft lipofiliciteit hoe een molecuul zich verdeelt tussen hydrofiele (waterige) en lipofiele (vetachtige) omgevingen. Een hogere lipofiliciteit betekent doorgaans een grotere affiniteit voor vetachtige membranen en weinig oplosbaarheid in water, terwijl een lage lipofiliciteit samenhangt met betere wateroplosbaarheid maar mogelijk slechtere membraanpassage.

Om lipofiliciteit te kwantificeren worden verschillende metrieken gebruikt. De meest gangbare is logP, de octanol-water partitionscoëfficiënt voor de onveresterde vorm van een stof. Een variant is logD, die rekening houdt met ionisatie bij een specifieke pH en daarmee de werkelijke verdeling in biologische omstandigheden beschrijft. Praktische bepaling gebeurt vaak met de shake-flask methode of via chromatografische benaderingen; in silico voorspellingen zijn eveneens gangbaar in vroege fasen van ontwerp.

Factoren die lipofiliciteit beïnvloeden omvatten de aard en hoeveelheid polaire groepen, grootte en structuur van het molecuul, aanwezigheid van aromatische ringen, en de mate van ionisatie bij een gegeven pH. Ioniserende stoffen vertonen vaak lagere effectieve lipofiliciteit bij hogere pH-waarden, waardoor logD-waarden sterk kunnen variëren met pH.

Het begrip is cruciaal voor geneesmiddelontwerp en toxicologie. Lipofiliciteit beïnvloedt onder meer absorptie door membranen, distributie naar weefsels, de mogelijkheid de bloed-hassoefening-barrière te passeren, oplosbaarheid in lichaamsvrachten, en clearance. Een evenwichtige lipofiliciteit is doorgaans gewenst: te hoog leidt tot slechte oplosbaarheid en mogelijk toxiciteit, te laag tot onvoldoende membraanpenetratie. In-vitro- en in-silico-methoden worden gebruikt om lipofiliciteit te voorspellen en te optimaliseren tijdens ontwikkeling.