gelijkenvoren

Gelijkenvoren is een neologisme dat af en toe wordt gebruikt in Nederlandse discussies over cognitie en besluitvorming. Het duidt op de neiging om twee of meer opties als gelijkwaardig te behandelen tijdens vroege fasen van evaluatie, omdat ze oppervlakkig vergelijkbaar lijken of omdat de initiële framing hun overeenkomsten benadrukt. In de praktijk kan gelijkenvoren leiden tot vooringenomen oordelen waarin verschillen onderbelicht blijven en het beoordelingsproces vereenvoudigd wordt.

Herkomst en gebruik: de term is samengesteld uit gelijken ('gelijkmaken, overeenkomen') en voren ('van tevoren'), en wordt vooral aangetroffen in informele of theoretische stukken in plaats van in een vaste wetenschappelijke taxonomie. Het is geen algemeen erkende term in psychologische literatuur.

Mechanismen: gelijkenvoren berust vaak op oppervlakkige kenmerkvergelijking, bevestiging van vroege indrukken of cognitieve luiheid. Het kan versterkt worden door selectie van opties met weinig risico, waardoor vergelijkbare keuzemogelijkheden als identiek worden gezien.

Voorbeelden: bij het selecteren tussen twee bijna identieke vacatures kan een beoordelaar ze als even goed beoordelen en zonder verdere analyse kiezen. Bij consumentenvergelijkingen kunnen vergelijkbare producten als uitwisselbaar worden gezien, hoewel kleine verschillen op de lange termijn van belang kunnen zijn.

Relatie tot andere concepten: gelijkenvoren vertoont overlapping met framing-effecten, ankeringsbias en representativiteitsbias, met name wanneer gelijkenis- cues vroege oordelen sturen in plaats van objectieve criteria.

Impact: het herkennen van gelijkenvoren kan helpen bij het versterken van gestructureerde vergelijking, bijvoorbeeld door het expliciteren van kwantitatieve criteria, het doen van paargewijs vergelijken of het gebruik van besluitvormingshulpmiddelen.