gedragsbenaderingen

Gedragsbenaderingen zijn verzamelde theoretische en praktische kaders binnen de psychologie en het onderwijs die gericht zijn op het begrijpen en veranderen van menselijk gedrag door te sturen op observeerbaar gedrag en de omgevende contingenties. Ze leggen de nadruk op wat iemand doet en hoe die gedragingen in stand blijven of verdwijnen, en schenken minder aandacht aan interne toestanden zoals overtuigingen en gevoelens.

Kernprincipes omvatten klassieke conditionering, operante conditionering en leren door observatie. Bij klassieke conditionering (Pavlov) ontstaan associaties tussen een neutrale stimulus en een natuurlijke respons. Bij operante conditionering (Skinner) worden gedragingen versterkt of verminderd door de consequenties, met technieken zoals bekrachtiging, straf, shaping en uitdoving. Bekrachtiging kan positief zijn (toeschrijven van een aantrekkelijke uitkomst) of negatief (beëindigen van een onaangename toestand). Gedragsanalyse onderzoekt functionele relaties tussen de situatie, het gedrag en de uitkomsten. Leren door observatie (sociale of cognitieve leertheorie) benadrukt dat mensen gedrag aanleren door anderen te observeren en na te bootsen.

Toepassingen van gedragsbenaderingen zijn onder meer Applied Behavior Analysis (ABA) en gedragstherapie. In de klinische praktijk worden technieken zoals exposuretherapie en systematische desensitisatie gebruikt, terwijl in het onderwijs gedragmanagement, token-ekonomieën en individualiseerde gedragplannen veel voorkomen. In het bedrijfsleven en de gezondheidszorg worden organisatiegedrag en contingentiebeheer toegepast om prestaties en adherence te verbeteren.

Kritiekpunten richten zich op de nadruk op observeerbaar gedrag ten koste van cognitieve en emotionele processen, ethische zorgen over straffen en de mogelijkheid van onvoldoende generalisatie naar andere situaties. Moderne benaderingen integreren vaak cognitieve elementen, waardoor cognitief-gedragsmatige therapie en sociaal-cognitieve modellen plaatsvinden naast traditionele gedragsprincipes.