causaliteitsstelling

Een causaliteitsstelling is een stelling waarin wordt beweerd dat er een oorzakelijk verband bestaat tussen twee variabelen of gebeurtenissen. Het doel is doorgaans verklaren waarom een verandering in een oorzaak X leidt tot een verandering in een gevolg Y, en om voorspellingen te kunnen doen op basis van die relatie.

Een causaliteitsstelling onderscheidt zich van louter correlatie. Bij een causale stelling wordt verondersteld dat X een rol speelt in het veroorzaken van Y, en niet slechts samen optreedt met Y door toeval of door een gemeenschappelijke factor. In veel definities spelen drie elementen een rol: temporele volgorde (de oorzaak gaat vooraf aan het gevolg), covariatie (veranderingen in X komen samen met veranderingen in Y) en een verantwoording of mechanisme (een plausibele werkingsroute waardoor X Y beïnvloedt). Voor sommige benaderingen is ook het tegen- feitelijk criterium cruciaal: als X er niet is, zou Y mogelijk anders zijn.

Methoden om causaliteitsstellingen te evalueren variëren van experimentele tot quasi-experimenten. Gecontroleerde, gerandomiseerde onderzoeken leveren sterke bewijzen voor causaliteit, terwijl observationele studies vaak aanvullende ontwerpen vereisen, zoals matching, instrumentele variabelen, verschil-in-verschillen of do-calculus, om bias en confounding tegen te gaan. Tijdreeksanalyses zoals Granger causaliteit bieden aanwijzingen over causaliteit in datareeksen.

Kernuitdagingen zijn onder meer confounding, endogene variabelen, meetfouten en omgekeerde causaliteit. Daardoor zijn causaliteitsstellingen vaak probabilistisch van aard en afhankelijk van aannames over het onderzoeksontwerp en de causaliteitskaders die worden toegepast. Voorbeelden van bekende causale uitspraken zijn dat roken bijdraagt aan longkanker, of dat vaccinatie de kans op ziekte verlaagt.