autoimmuniteit

Autoimmuniteit is een proces waarbij het immuunsysteem ten onrechte de eigen lichaamsweefsels aanvalt. Bij autoimmuniteit kan het immuunsysteem autoantistoffen produceren en schade toebrengen aan organen of weefsels. Autoimmune diseases ontstaan wanneer dit auto-reactieve proces klinische symptomen en organische schade oplevert. De term verwijst zowel naar de verschijnselen als naar de onderliggende immuunmechanismen.

Oorzaken en mechanismen omvatten genetische aanleg, bijvoorbeeld bepaalde HLA-typen, en omgevingsfactoren zoals infecties, roken en hormonale invloeden. Fouten in zelftolerantie leiden tot activering van autoreactieve B- en T-cellen en tot productie van autoantistoffen. Autoantistoffen kunnen weefsels beschadigen, ontstekingen oproepen of immuuncomplexen vormen die weefsels belasten. Mogelijke mechanismen zijn moleculaire nabootsing, epitopenverspreiding en aangeboren immuundeficiënties.

Autoimmuniteit kan organ- of weefselspecifiek zijn (bijv. auto-immuun thyroiditis, type 1 diabetes) of systemisch (bijv. systemische lupus erythematosus, sclerose). Andere voorbeelden zijn reumatoïde artritis, multiple sclerose, coeliakie en inflammatoire darmziekten. Klinische presentatie is divers en hangt af van het getroffen weefsel of systeem. Diagnostiek omvat klinische evaluatie, serologisch onderzoek naar autoantistoffen (zoals ANA, RF) en organ-specifieke markers, beeldvorming en soms weefselbiopten.

Behandeling is gericht op het onderdrukken van de immuunrespons en het verminderen van ontsteking, bijvoorbeeld met corticosteroïden, immunosuppressiva, DMARDs en biologische middelen. Therapie is meestal individueel afgestemd en kan levenlang beleid vereisen, met aandacht voor bijwerkingen en comorbiditeiten. Prognose varieert sterk per aandoening en op respons op behandeling.