Pegmatien

Pegmatien (meervoud van pegmatiet) zijn extreem grofkorrelige igneuze gesteenten die ontstaan in de laatste fasen van de kristallisatie van granitische magmas. Ze bevatten soms kristallen die centimeters tot decimeters groot zijn, veel groter dan in gewone graniet. De grote korrels ontstaan doordat het magma rijk is aan vluchtige stoffen zoals water, boraten en fluor, waardoor kristallisatie langzamer verloopt en ruimte ontstaat voor flinke kristalgroei.

De belangrijkste mineraalarmetten van pegmatien bestaan uit kwarts, orthoklaas (een groep van veldspaat), en mica (biotiet of muscoviet). Aanvullende en vaak opvallende mineralen zijn onder meer turmalijn, beril, spodumeen, lepidoliet, cassiteriet en tantalaat- of niobaatmineralen. Door de groeikansen in de holtes van pegmatiet kunnen uitzonderlijk mooie en zelden voorkomende kristallen ontstaan, vaak in vulkamers of pockets.

Pegmatien ontstaan meestal in granitische intrusies tijdens de laatstadium van afkoeling en differentiatie, wanneer vluchtige bestanddelen zich concentreren en het magma plotseling ruimte biedt voor grootschalige kristallisatie. Ze komen voor in dikes, lensvormige sproken en zones rondom plutonen en vertonen vaak duidelijke verticale of laterale zoning in samenstelling.

Economische betekenis: pegmatien zijn bronnen van diverse mineralen. Lithium-rijke pegmatieten leveren spodumeen en andere lithiummineralen voor batterijen. Ook tin, tantalum en niobium komen voor in sommige pegmatietselecties. Belangrijke lokalisaties omvatten historische velden in het Erzgebirge (Duitsland/Croatië), Minas Gerais (Brazilië) en Maine (Verenigde Staten), naast vele andere gebieden wereldwijd.