Groepsdenken

Groepsdenken is een psychologisch verschijnsel waarbij de wens naar harmonie of conformiteit binnen een groep de besluitvorming kan verstoren en leidt tot irrationele of disfunctionele uitkomsten. Het concept werd vooral bekend door Irving L. Janis, die het in 1972 beschreef en koppelde aan groepen die onder druk besluiten nemen die zij anders misschien niet zouden nemen.

Kenmerken van groepsdenken omvatten onder meer zelfcensuur bij groepsleden, een illusie van unanimiteit, druk op afwijkende meningen om te zwijgen en de rol van zogenaamde mindguards die informatie selectief filteren om de groep te beschermen tegen bedreigende standpunten.

Oorzaken zijn onder meer hoge cohesie, isolatie van buitenstaanders, tijdsdruk en een gebrek aan gestructureerde methoden om tegenargumenten te verzamelen en fouten te toetsen. Een leider kan onbedoeld de neiging tot kritiek versterken door zijn of haar eigen voorkeur expliciet te uiten, waardoor resterende leden terughoudend worden met kritische inbreng.

Gevolgen van groepsdenken zijn vaak verkeerde risico-inschattingen, beperkte analyse van alternatieven, overwaardering van de eigen groep of besluitvormers en onvoldoende aandacht voor waarschuwingssignalen of negatieve informatie.

Voorbeelden en preventie: historisch bekend is de Bay of Pigs-invasie, die vaak als illustratie van groepsdenken wordt aangevoerd. Preventieve maatregelen bestaan uit het aanmoedigen van tegenspraak, het aanwijzen van een devils advocate, het betrekken van externe deskundigen, het toepassen van gestructureerde besluitvormingsprocessen en het bieden van anonieme feedback om afwijkende meningen te kunnen uiten.

Relevantie en kritiek: groepsdenken is een bruikbaar kader om groepsfouten te begrijpen, maar het is geen universele verklaring voor alle groepsbeslissingen. Context, leiderschapsstijl en de beschikbaarheid van informatie spelen een cruciale rol, en diverse perspectieven blijven essentieel voor robuuste besluitvorming.