Extrapyramidaalisten

Extrapyramidaalisten, ook wel extrapyramidale verschijnselen genoemd, verwijzen naar een groep bewegingstoornissen die samenhangen met verstoring van het extrapyramidale motornetwerk in de hersenen. Dit netwerk functioneert buiten de piramidebanen van de motorische cortex en omvat de basale ganglia, de substantia nigra, het striatum, de globus pallidus en hun verbindingen met de thalamus.

Extrapyramidale verschijnselen ontstaan doorgaans als bijwerkingen van medicatie die dopamine D2-receptoren blokkeert, met name klassieke antipsychotica. Ook sommige antiemetica (zoals metoclopramide) en andere medicijnen kunnen EPS veroorzaken. Ziekten zoals neurodegeneratieve aandoeningen kunnen eveneens bijdragen.

Veelvoorkomende symptomen zijn dystonie (spiercontracties en krampen, vaak acuut), akathisie (actieve rusteloosheid en continu bewegen), parkinsonisme (rigiditeit, tremor, bradykinesie) en tardieve dyskinesie (langdurige, onvrijwillige bewegingen, vooral van gezicht en tong). EPS kunnen zich op verschillende tijdstippen ontwikkelen: dystonie vaak binnen uren tot dagen; parkinsonisme en akathisie binnen dagen tot weken; tardieve dyskinesie meestal na maanden of langer.

Diagnose is klinisch, ondersteund door gestandaardiseerde beoordelingsschalen zoals de AIMS. Behandeling richt zich op het verminderen of stoppen van de causale medicatie, symptomatische behandeling en, bij tardieve dyskinesie, specifieke medicatie zoals VMAT2-inhibitors. Preventie omvat keuze voor antipsychotica met laag EPS-risico, patiënteneducatie en vroegtijdige aanpassing bij vroege verschijnselen.

Historisch gezien speelden extrapyramidale verschijnselen een centrale rol in de beoordeling van antipsychotische medicatie en medicijnen met dopaminereceptorblokkade, wat heeft bijgedragen aan het begrip van motorische controlesystemen in de hersenen.