Dubbelbinding

Dubbelbinding is een begrip uit de communicatietheorie en de systeempsychologie. Het beschrijft een situatie waarin iemand twee of meer tegenstrijdige boodschappen ontvangt, die tegelijk plaatsvinden en elkaar tegenspreken, waardoor de ontvanger geen duidelijke uitweg of oplossing heeft. De kern ligt in drie elementen: inhoudsniveau versus betrekkingsniveau, tegenstrijdige boodschappen, en afwezigheid van een haalbare exit.

Oorsprong en betekenis: De term werd in de jaren vijftig geïntroduceerd door Gregory Bateson en collega’s in hun werk over familiecommunicatie en schizofrenie, met publicaties zoals Towards a Theory of Schizophrenia. Het concept werd breed toegepast in de familietherapie en de systeemtheorie.

Kenmerken: de communicatie bevat een boodschap op het inhoudsniveau die gedrag oproept, terwijl de boodschap op het betrekkingsniveau een andere betekenis geeft over de relatie. De tegenstrijdigheid is vaak onoplosbaar omdat elke mogelijke oplossing door de zender kan worden veroordeeld of herinterpreteerd. De setting is meestal hiërarchisch en afhankelijk, waardoor de betrokkene vastzit in de communicatiepatroon.

Voorbeelden: 1) Een ouder zegt tegen een kind: “Wees spontaan,” maar corrigeert en bestraft het kind telkens als het iets spontaan doet. 2) Een partner zegt: “Doe wat ik zeg,” terwijl de reactie van de relatie daarop steeds negatief of onvoorspelbaar is, waardoor geen eenduidige uitkomst ontstaat.

Betekenis en kritiek: dubbelbinding helpt om verwarring en stress in communicatiepatronen te begrijpen, maar het is geen eenvoudige verklaring voor schizofrenie en wordt sindsdien bekritiseerd als te simplistisch. Het concept wordt nu vaker gezien als onderdeel van bredere patronen van miscommunicatie binnen gezinnen.

Zie ook: Bateson, systeemtheorie, familiepsychologie.