Deelwoorden

Deelwoorden is de verzamelnaam voor twee soorten verbale vormen in het Nederlands: het voltooid deelwoord en het onvoltooid deelwoord. Beide vormen worden afgeleid van een werkwoord, maar dienen verschillende grammaticale functies en tenses. Het voltooid deelwoord treedt voornamelijk op in combinatie met hulpwerkwoorden zoals hebben of zijn om voltooide tijden te vormen. Het onvoltooid deelwoord fungeert vaak als bijvoeglijk naamwoord of bijwoord en geeft een lopende of voortdurende handeling weer.

Het voltooid deelwoord (ge-…-d of ge-…-t) wordt gebruikt in tijden als het heden of verleden voltooid. Voor regelmatige werkwoorden ontstaat het meestal met ge- + stam + d of t, afhankelijk van de klank aan het einde van de stam. Voorbeelden zijn werken -> gewerkt, wonen -> gewoond, luisteren -> geluisterd. Onregelmatige werkwoorden heeft vaak een geheel andere vorm: eten -> gegeten, zien -> gezien, gaan -> gegaan, krijgen -> gekregen. Het voltooid deelwoord kan ook als bijvoeglijk naamwoord optreden, bijvoorbeeld een geschreven brief of een gesloten deur.

Het onvoltooid deelwoord, ook wel present participle genoemd, eindigt meestal op -end (bijvoorbeeld lopend, werkend, ziend) en wordt gebruikt als bijvoeglijk naamwoord of in bepaalde constructies die een voortdurende handeling aangeven. Voorbeelden: een lopende man, een werkende motor. Het onvoltooid deelwoord kan ook in nauwe zinsverbanden voorkomen, zoals bij samenstellingen of uitdrukkingen met de betekenis van progressie of gelijktijdigheid.

Samengevat vormen deelwoorden een belangrijke groep vormen in de Nederlandse grammatica: het voltooid deelwoord voor voltooide tijden en als attribuut of predikaat, en het onvoltooid deelwoord als adjectief/bijwoord om voortdurende handelingen uit te drukken.