zwermvorming

Zwermvorming is een vorm van collectief gedrag waarbij individuele dieren zich samenvoegen tot een zwerm die tijdelijk als eenheid optrekt. In de biologie wordt het fenomeen waargenomen bij verschillende soorten, maar het is vooral bekend bij honingbijen (Apis mellifera). Bij deze soort verwijst zwermvorming meestal naar reproductieve zwermen: wanneer een kolonie te groot of te druk wordt en de bijen een nieuw nest willen stichten, verlaat de koningin met een aanzienlijk deel van de werksters het nest.

Oorzaken en triggers zijn onder meer een hoge bevolkingsdichtheid, gebrek aan geschikte nestruimte en seizoensfactoren, met name in het voorjaar. Pheromonen van de koningin en andere chemische signalen spelen een rol bij de coördinatie van het zwermproces. Voorts leggen scouts vanuit de achtergebleven kolonie contacten met potentiële nestlocaties en dragen zij bij aan de besluitvorming over de zwerm.

Proces en verloop: bij het naderende zwermen laat de koningin samen met een gedeelte van het volk het nest achter en vormt een tijdelijke cluster op een nabijgelegen locatie. Ondertussen blijven de achtergebleven bijen werken aan koninklijke cellen voor een toekomstige kolonie. Zodra een geschikt nestplek is gevonden, verhuist de zwerm daarheen en vestigt zij zich als een nieuwe kolonie, terwijl de oorspronkelijke kolonie doorgaans verdergaat met de ontwikkeling van deze koningin en new queens.

Impact en beheer: zwermen bevorderen bestuiving en genetische verspreiding, maar kunnen voor imkers een economisch nadeel betekenen doordat een deel van het werkvolk en de opbrengst verloren kan gaan. Beheersmaatregelen omvatten tijdige uitbreiding van het nest, het splitsen van kolonies en het aanhouden van voldoende nestruimte om zwermen te voorkomen. In ecologisch opzicht dragen zwermen bij aan populatieverdeling en genenpool diversiteit.