volksverhaal

Een volksverhaal is een mondeling overgeleverd narratief uit de volkscultuur, meestal verteld door gewone mensen en zonder bekend auteurschap. Het behoort tot de bredere traditie van folklore en wordt van generatie op generatie doorgegeven, vaak aangepast aan de spreker en het publiek. Volksverhalen komen in veel talen en regio’s voor en bestaan naast andere tradities zoals sprookjes en legenden.

Kenmerkend is de variatie tussen dorpen en regio’s: verschillende versies kunnen bestaan van hetzelfde verhaal, terwijl ze toch een herkenbaar plot of motief delen. Veel volksverhalen draaien om thema’s als slimheid, gerechtigheid, en het overwinnen van problemen door lef, hulp van zeldzame of magische krachten, of menselijke vriendschap en trouw. Motieven en verhaallijnen worden vaak gecatalogiseerd met motiefensystemen zoals de ATU-classificatie (Aarne-Thompson-Uther), die internationale vergelijkingen mogelijk maakt.

Historisch gezien speelde het volksverhaal een rol in identiteit en sociaal onderwijs binnen gemeenschappen. In de 19e eeuw begonnen folkloristen verhalen systematisch te verzamelen en te documenteren; sindsdien zijn volksverhalen internationaal onderzocht en vergeleken, onder meer door onderzoekers die de Grimm-collecties populariseerden en later uitgebreide classificaties ontwikkelden. In de Nederlandse en Vlaamse context wordt de term volksverhaal meestal gebruikt voor mondeling overgeleverde verhalen, terwijl onderscheidende termen zoals sprookje en legende in gebruik blijven afhankelijk van regionale traditie.

In hedendaagse cultuur blijven volksverhalen bestaan in literatuur, media en educatie: ze dienen als bron voor hervertellingen en wetenschappelijke studie, en bieden inzicht in de waarden, angsten en verlangens van samenlevingen en helpen regionale taal en traditie levend te houden.