Volksverhalen

Volksverhalen is een term die in het Nederlands wordt gebruikt voor traditionele mondeling doorgegeven verhalen uit de Nederlandse taalgebieden, met name in Nederland en Vlaanderen. Ze worden gekenmerkt door onbekende auteurs en bestaan in talloze lokale varianten die afhankelijk zijn van streek en dialect. Het begrip omvat een breed scala aan vertellingen, waaronder sprookjes, legenden en anekdotes, waarin vaak bovennatuurlijke elementen voorkomen maar ook alledaagse situaties en maatschappelijke normen kunnen worden belicht.

Oorsprong en overdracht verlopen grotendeels via mondelinge traditie; verhalen worden van generatie op generatie doorgegeven, met een voortdurend proces van aanpassing aan lokale omstandigheden. In de negentiende en vroege twintigste eeuw begonnen volkskundigen en folkloristen systematisch verzamelingen te maken om deze traditie vast te leggen. Veel volksverhalen zijn daarna in schriftelijke verzamelingen en dialectuitgaven gepubliceerd en zijn tegenwoordig ook online toegankelijk, waardoor regionale versies bewaard blijven en onderzocht kunnen worden.

Kenmerken en vormen zijn onder meer thema’s als toverspreuken, heldenproeven, listige slimmheid en ontmoetingen met bovennatuurlijke wezens. Ze dienen vaak meerdere functies tegelijk: entertainment, sociale oriëntatie, en onderwijs over waarden en normen. De verhalen fungeren als een venster op taal, geloof en gewoonten van een gemeenschap en verschaffen inzicht in lokale geschiedenis en identiteitsvorming.

In de vakliteratuur hangen volksverhalen samen met bredere studies van folklore en orale traditie. Ze vormen een belangrijke bron voor linguïstisch en antropologisch onderzoek en blijven een levende invloed in hedendaagse cultuur en literatuur.