primaarseks

Primairseks, in het Nederlands meestal primair geslachtskenmerken genoemd, verwijst naar de anatomische structuren die direct betrokken zijn bij reproductie en die aanwezig zijn bij de geboorte. In mensen omvat dit de gonaden (testes bij mannen en ovaria bij vrouwen) en de interne en externe voortplantingsorganen. Externe geslachtsorganen variëren tussen individuen; bij mannen omvatten ze doorgaans de penis en het scrotum, bij vrouwen de vulva. Het begrip onderscheidt zich van secundaire geslachtskenmerken, die zich tijdens de puberteit ontwikkelen onder invloed van hormonen en onder meer borstontwikkeling, lichaamsbeharing en stemveranderingen omvatten.

Ontwikkeling van primair geslachtskenmerken is in grote lijnen bepaald door genetische sekse (chromosoomcombinatie XX of XY) en door hormonale signalen tijdens de embryonale ontwikkeling. Rond 7 tot 12 weken vindt differentiatie plaats die leidt tot de aanleg van gonaden en eigene interne en externe genitalia. Bij sommige individuen verloopt deze ontwikkeling atypisch, wat kan leiden tot intersekelijke of andere aangeboren aandoeningen van de geslachtsontwikkeling.

In medische literatuur wordt vaak onderscheid gemaakt tussen primaire en secundaire geslachtskenmerken. Primeraire kenmerken zijn notoir stabiel na de geboorte, terwijl secundaire kenmerken zich vooral tijdens en na de puberteit verder ontwikkelen. Klinisch beheer van verworven of aangeboren afwijkingen van primair geslachtskenmerken vereist doorgaans een multidisciplinaire aanpak, met aandacht voor kind of patiënt, ouderlijke informatie en, waar nodig, genetische en endocriene diagnostiek.

Zie ook: intersekse aandoeningen, geslachtsontwikkeling, congenitale genitalia afwijkingen.