prikkeluitputting

Prikkeluitputting is een term die in de Nederlandse taal wordt gebruikt voor een toestand van sensorische vermoeidheid die optreedt na langdurige of herhaalde blootstelling aan prikkels. Het impliceert dat het zenuwstelsel tijdelijk minder gevoelig of minder goed in staat is om nieuwe prikkels te verwerken, waardoor iemand sneller overprikkeld raakt en rust nodig heeft. In popularisering wordt het vaak vergeleken met sensoriële vermoeidheid of sensory fatigue. De exacte wetenschappelijke terminologie is echter niet eenduidig, en in sommige contexten worden termen als overprikkeling of cognitieve belasting als nauw verwant gezien.

Oorzaken en mechanisme zijn gerelateerd aan langdurige blootstelling aan meerdere en/of intense prikkels, zoals lawaai, fel licht, veel informatie of drukte in sociale interacties en digitale schermen. Door adaptatie en verhoogde cognitieve belasting kunnen prikkels minder efficiënt worden verwerkt, wat leidt tot verminderde tolerantie voor aanvullende prikkels en een behoefte aan rust. Het proces kan gepaard gaan met hoofdpijn, ooglast, verminderde concentratie en stemmingsverandering.

Symptomen variëren per persoon maar omvatten doorgaans vermoeidheid, irritabiliteit, moeite met focus en een afgenomen motivatie om verder te communiceren of te handelen. Situaties die vaak tot prikkeluitputting leiden zijn open kantooromgevingen, drukke openbare ruimten, lange perioden van digitale media en intensieve sociale interacties.

Omgaan met prikkeluitputting draait om het terugbrengen van prikkelniveau en rustmomenten: korte pauzes, stilte en slaap, vermindering van multimodale stimulatie, aandacht voor gezonde slaap en ritmes, en eventueel het optimaliseren van de omgeving (geluidsreductie, gedimde verlichting). Zie ook sensorische overbelasting, prikkelverwerking en cognitieve belasting.