participievorm

Participievorm is een grammaticale vorm van een werkwoord die niet aangeeft wie handelt of wanneer, maar wordt gebruikt in niet-verbale constructies. In het Nederlands gaat het daarbij om twee hoofdtypen: de tegenwoordige deelwoord (present participle) en het voltooid deelwoord (past participle). De term participievorm wordt soms breder gebruikt voor alle niet-finite vormen van een werkwoord.

De tegenwoordige deelwoord wordt gevormd door de stam van het werkwoord te voorzien van het achtervoegsel -end (bijvoorbeeld werkend, lezend, zingend). Het kan functioneren als bijvoeglijk naamwoord of als adverbiale bepaling en is vaak te vinden in participiale zinsneden die gelijktijdige handelingen aangeven, zoals “Zij liep zingend naar huis.” In het dagelijks taalgebruik is het tegenwoordige deelwoord minder productief dan in sommige andere talen; vaak worden meer expliciete zinsconstructies gebruikt.

Het voltooid deelwoord is de voltooid deelwoordsvorm die gebruikt wordt om voltooide handelingen aan te geven en in combinatie met hulppwoorden (hebben of zijn) ontstaan tijdsvormen te vormen. Het voltooid deelwoord wordt ook gebruikt in lijdende (passieve) constructies, vaak met sommige werkwoorden in de tijdsvormen met worden of met een hulppersoon in de voltooide tijd. Voorbeelden van veelvoorkomende voltooid deelwoorden zijn gedaan, gewerkt, gemaakt, gelezen, gelopen, gegeten en geweest. De meeste werkwoorden vormen het voltooid deelwoord met het prefix ge- en een -d- of -t-einde, maar er zijn ook vele onregelmatige vormen (zoals geweest, gekomen, gegaan). Bij scheidbare werkwoorden kan het ge- prefixdeel soms tussen voor- en stam voorkomen (aangeboden, aangetrokken).

Naast gebruik in kernzinnen kunnen participieven met elkaar samengestelde bijwoorden of bijzinnen vormen, bijvoorbeeld “Zij sprak, lachend, tegen ons.” De participievorm speelt daarmee een belangrijke rol in non-finitie constructies en participiale zinsbouw.