overoptimisme

Overoptimisme is de neiging om toekomstige gebeurtenissen positiever in te schatten dan ze waarschijnlijk zijn, met een onderschatting van risico's en onzekerheid als gevolg. Het kan leiden tot onrealistische plannen, onderbezetting van middelen en teleurstelling wanneer de uitkomsten uitblijven. In tegenstelling tot gezond optimisme weerspiegelt overoptimisme vaak geen rekening met beperkende feiten of data.

Zij ontstaat door cognitieve biases zoals optimismebias, planningfout (planning fallacy), illusie van controle en zelfoverschatting. Emotionele factoren, prestatiedruk en selectieve informatieverwerking versterken de tendens. Sociale normen en beloningssystemen kunnen eveneens bijdragen, doordat succeservaringen worden genegeerd of mislukt.

Het komt veel voor bij ondernemerschap, projectmanagement, investeringsbeslissingen en gezondheidscommunicatie, maar kan overal voorkomen waar toekomst onzeker is en men vooruitkijkt naar geld, tijd of reputatie.

De gevolgen zijn vaak onderinschatting van kosten en tijd, onvoldoende risicobeheersing, laat bijsturen en budgetoverschrijdingen. Langdurig overoptimisme kan leiden tot herhaalde falen, reputatieschade en burn-out bij betrokkenen.

Aan de kant kan een milde vorm van optimisme motivatie en veerkracht bevorderen. Het risico is echter dat optimistische verwachtingen de realiteitscontrole ondermijnen, waardoor adaptief leren ontbreekt.

Mitigerende strategieën omvatten pre-mortems, devil's advocate, probabilistisch denken en scenarioanalyse, het betrekken van diverse perspectieven, checklists en contingentieplannen. Het monitoren van voortgang met objectieve data en regelmatige herwaardering van aannames helpt bij het beperken van de nadelige effecten van overoptimisme.