opgegaan

Opgegaan is de voltooide deelwoord van het Nederlandse werkwoord opgaan, een separabel werkwoord dat verschillende verwante betekenissen heeft. Het prefix op- geeft vaak een richting of voltooiing aan: het gaat om naar boven bewegen, tot stand komen of tot einde komen.

Betekenissen en gebruik

- Opgaan in de zin van opkomen: iets komt omhoog of wordt zichtbaar. Voorbeelden: de zon gaat op; de vlag gaat op. In de voltooide tijd wordt vaak gezegd: de zon is opgegaan.

- Prijzen of hoeveelheden die stijgen: bijvoorbeeld “de prijzen gaan op” of “de kosten gaan op.” Dit gebruik beschrijft een toename.

- Uitgeput raken of op zijn: bijvoorbeeld “het geld is op” of “de proviand is op.” Hier betekent opgaan het verdwijnen of opraken.

- Samensmelten met iets anders: met de prepositie “in” ontstaat uitdrukking als “opgaan in” iemand of iets anders, bijvoorbeeld “opgaan in de menigte” of “opgaan in het publiek” (vermengen met de omgeving).

- Opgaan in rook of vlammen: “in rook opgaan” geeft aan dat iets volledig verbrandt of verdwijnt.

Grammaticale kanttekeningen

- Opgaan is een separabel werkwoord; in de tegenwoordige tijd krijg je vormen zoals ik ga op, jij gaat op, hij gaat op, enz. In de voltooide tijd gebeurt dit vaak met een vorm van zijn, en het participium is opgegaan (bijvoorbeeld De zon is opgegaan).

- De betekenis varieert sterk met de context, dus de juiste vertaling hangt af van welk sense-veld in gebruik is.

Zie ook

- Ondergaan en opkomen als verwante uitdrukkingen

- Opgaan in rook/rook en as als idiomen

Opgegaan biedt daarmee een reeks verwante betekenissen die met dezelfde basisconstructie worden uitgedrukt.