ontleden

Ontleden is de systematische analyse van een taaleenheid, meestal een zin, om zijn grammaticale structuur en morfologische kenmerken te onthullen. In het Nederlands verwijst ontleden naar zowel zinsontleding (zinsontleding) als morfologisch ontleden: het onderzoeken van woordvormen en hun functies.

Zinsontleding gaat over het identificeren van de belangrijkste componenten van een zin, zoals het onderwerp, het gezegde (vaak het werkwoord in specifieke tijd en persoon) en de verschillende bijwoordelijke en voorwerpelijke bepalingen. Morfologisch ontleden richt zich op de vorm van woorden: woordsoort, vervoeging, tijd, getal, geslacht en afleidingen, en hoe woorden in de zin veranderen door inflectie en derivatie. In onderwijsomgevingen helpt ontleden leerlingen om zinsbouw en woordfunctie beter te begrijpen.

In de praktijk kan ontleden worden weergegeven met zinsontledingsschema’s, boom- of afhankelijkheidsdiagrammen. In taalkunde en natuurlijke taalverwerking (NLP) worden constituency- of dependency-parsers gebruikt om de structuur van zinnen objectief vast te leggen. De uitkomsten dienen onder meer ter ondersteuning van grammaticabeschrijvingen, taaleducatie, corpusannotatie en computational toepassingen.

Voorbeeld: Een eenvoudige zin is Het kind eet een appel. Ontleden: onderwerp: Het kind; gezegde: eet; lijdend voorwerp: een appel; tijd: tegenwoordige tijd; persoon: derde persoon; getal: enkelvoud.

Andere betekenissen bestaan ook: ontleden kan in andere vakgebieden verwijzen naar chemische of biologische afbraak. In taal verwijst ontleden echter altijd naar de analyse van zinnen of woorden en hun functies.