bijwoordelijke

Bijwoordelijke is een term uit de Nederlandse grammatica die verwijst naar de bijwoordelijke bepaling, een zinsdeel dat extra informatie geeft over het werkwoord of de hele zin. Een bijwoordelijke bepaling kan tijd, plaats, wijze, oorzaak, doel, middel of voorwaarde aangeven en kan worden gevormd door een enkel bijwoord, een voorzetselgroep of een bijwoordelijke clausule.

Voorbeelden van bijwoordelijke bepalingen:

- Tijd: We vertrekken morgen. (morgen geeft tijd aan)

- Plaats: Het kind speelt buiten. (buiten geeft plaats aan)

- Wijze: Ze antwoordde vriendelijk. (vriendelijk geeft de wijze aan)

- Middel: Ze reist met het vliegtuig. (met het vliegtuig geeft middel aan)

- Oorzaak/reden: Door de regen blijven we binnen. (door de regen geeft oorzaak aan)

- Doel: Ze studeert om te slagen. (om te slagen geeft doel aan)

- Voorwaarde/concessie: Als het regent, blijven we thuis. (als... blijft... geeft voorwaarde aan)

Realisaties en positie:

- Een bijwoordelijke bepaling kan als één woord voorkomen (bijwoord zoals morgen, snel), als een voorzetselgroep (in de tuin, met zorg) of als een bijwoordelijke bijzin/clausule (omdat hij ziek is, terwijl ze werkt).

- De plaatsing is flexibel; vaak volgt de bepaling dicht bij het werkwoord, maar kan ook aan het begin of einde van de zin staan, afhankelijk van nadruk en informatieverspreiding.

Relatie tot andere zinsdelen:

- Bijwoordelijke bepalingen verschillen van zinsdelen zoals het onderwerp en het gezegde doordat ze geen kerninformatie over wie wat doet leveren, maar aanvullende omstandigheden geven.

- In veel gevallen kan een zinsdeel meerdere functies vervullen, en de analyse hangt af van de vraag die de bepaling beantwoordt (wanneer, waar, hoe, waarom, met welk doel).

Samenvattend verwijst bijwoordelijke naar de functie van adverbialiteit in een zin, waarbij informatie over tijd, plaats, wijze, oorzaak, doel of middel wordt toegevoegd aan de activiteit of toestand die door het predikaat wordt uitgedrukt.