adverbialiteit

Adverbialiteit is een begrip uit de taalkunde dat verwijst naar de eigenschap van bepaalde zinsdelen om als bijwoordelijke bepaling een werkwoord, een zinsdeel of de hele zin van extra informatie te voorzien. In het Nederlands worden deze zinsdelen vaak aangeduid als bijwoordelijke bepalingen. Ze kunnen bestaan uit bijwoorden, prepositional phrases (PP’s) met een voorzetsel en een zelfstandig naamwoord, of zelfs uit hele bijzinnen.

Typen adverbialiteit zijn onder meer tijd, plaats, wijze, oorzaak, doel, voorwaarde, gevolg en mate. Tijdelijk adverbialen geven aan wanneer iets gebeurt ('Morgenochtend vertrekken we'). Plaatselijke adverbialen geven de locatie aan ('We zijn in het park'). Wijze-adverbialen beschrijven hoe iets gebeurt ('Zij praat rustig'). Oorzaak- en doeladverbialen geven respectievelijk de reden en het doel van de handeling aan ('Omdat het regent, blijven we binnen'; 'Ik studeer om te slagen'). Voorwaarde- en gevolgadverbialen drukken voorwaardelijke omstandigheden of gevolgen uit ('Als het regent, blijven we thuis'; 'Het was zo laat dat we naar huis gingen'). Mateadverbialen geven de intensiteit of mate aan ('Zij is extreem blij').

Syntactisch kan adverbialiteit verschillende posities in de zin innemen. In de Nederlandse hoofdzin komt een adverbiale bepaling vaak na het onderwerp of direct voor het finite werkwoord, maar verschuiving naar het begin van de zin is mogelijk om nadruk te leggen ('Morgen gaan we op vakantie'). Adverbialen kunnen ook bestaan uit een bijwoord, een prepositional phrase of een bijzin, afhankelijk van de bron en de gewenste nuance.

Samenvattend betreft adverbialiteit de functie en variëteit van zinsdelen die aanvullende omstandigheden geven bij een handeling of toestand.