natuurrecht

Natuurrecht, ook wel ius naturale genoemd, is een rechts- en moraaltheorie die stelt dat bepaalde regels de menselijke betrekkingen beheersen die inherent zijn aan de menselijke natuur en via rede te ontdekken zijn, los van aangewezen wetten of overheidsbesluit. Volgens natuurrecht moet wetgeving in overeenstemming zijn met universele principes van gerechtigheid en menswaardigheid.

De wortels liggen in de ouderwetse filosofie van onder meer de Grieken (zoals Aristoteles) en het Romeinse recht, en werden in de middeleeuwen verder uitgewerkt door scholastici als Thomas van Aquino. In de vroegmoderne tijd werkte de Nederlandse rechtsgeleerde Hugo Grotius aan een systematische natuurrechtleer, die vervolgens door denkers als Samuel Pufendorf en Emer de Vattel werd uitgebouwd. De traditie beïnvloedde zowel constitutionele ideeën als internationaal recht.

Belangrijke ideeën binnen natuurrecht zijn onder meer het bestaan van universele normen van rechtvaardigheid, het bestaan van rechten die aan de politieke autoriteit voorafgaan, en het vermogen van de rede om deze rechten te onthullen. Natuurrecht kan machtsuitoefening beperken en dienen als normatieve toetssteen voor het vormen van positief recht zodat wetten rechtvaardig zijn.

De relatie met positief recht is dialectisch: natuurrecht biedt standaarden waaraan wetgeving moet beantwoorden en kan deze bekritiseren of legitimeren. In de moderne context overlapt natuurrecht met concepten zoals mensenrechten en natuurlijke rechten, al worden deze vaak geplaatst binnen hedendaagse mensenrechtendiscours in plaats van als abstracte metafysische entiteiten.

In Nederland en bredere Europese tradities is Grotius een centrale figuur; natuurrecht heeft de constitutie- en internationaalrechtstheorie beïnvloed en de legitimiteit van staatsmacht belicht. Tegenwoordig blijft de discussie bestaan over universalisme, cultuurafhankelijkheid en de praktische vindbaarheid van natuurlijke wetten, waarbij voor- en tegenstanders uiteenlopende argumenten aanvoeren.