klinkervorming

Klinkervorming, in de taalkunde vaak vertaald als vowel formation, verwijst naar de productie, classificatie en variatie van klinkers (vocale klanken) in spraak. Het begrip omvat zowel de articulatie als de akoestische waarneming van klinkers en hoe deze klanken zich onderling onderscheiden in verschillende talen en dialecten.

Articulatorisch worden klinkers gedefinieerd door drie hoofdkenmerken: tonghoogte (hoe hoog of laag de tong in de mond staat), tongpositie of tongrichting (voor-naar-achter) en lipronding (gerond of ongerond). Daarnaast kan in sommige talen de spanning van de toon een rol spelen. Deze kenmerken bepalen de klinkerklasse en leiden tot de verscheidenheid aan klinkers die in talen voorkomen.

Klinkers kunnen monoftongisch voorkomen, oftewel zuiver klinkend zonder internal gliding, of diphon zijn, waarbij de geluidkwaliteit binnen een syllabe verandert (glijdende klinkers). Diphthongen ontstaan meestal uit een combinatie van een beginvocaal en een daaropvolgende verschuiving naar een ander klinkerkwaliteitsgebied.

Verschillen in klinkergeluid tussen talen en dialecten ontstaan door klankverschuivingen, allofonie en fonotactische regels. Klinkervervorming kan ook beïnvloed worden door klemtoon, nabijheid van consonanten, en syllabische structuur, wat leidt tot varianten in uitspraak en soms in klankkleur tussen formale en informele spraak. In beschrijvingen maken taalkundigen vaak gebruik van het Internationaal Fonetisch Alfabet (IPA) en articulatorische kenmerken om klinkers nauwkeurig te registreren en te vergelijken.