consonanten

Consonanten zijn spraakklanken die worden geproduceerd door constrictie of volledige sluiting van de ademstroom in de mond- of keelholte. In tegenstelling tot klinkers, die een relatief open strottenruimte hebben, ontstaan consonanten door een beperking van de luchtstroom. Ze vormen samen het consonantensysteem van een taal en spelen een cruciale rol bij het vormen van syllaben en woorden in combinatie met klinkers. In geschreven taal worden consonanten meestal weergegeven door letters of digrafiemen, waarbij klankvariatie tussen talen en dialecten kan voorkomen.

Consonanten kunnen worden geclassificeerd naar plaats van articulatie, zoals bilabiaal, labiodentaal, dental, alveolair, post-alveolair, palataal, velaar en glottaal, en naar wijze van articulatie, zoals plosieven (stoten), fricatieven, affricaten, nasalen, lateralen, trill en glijers (approximanten). Ze onderscheiden zich ook naar stemhebbendheid: stemloos of stemhebbend. Een belangrijke scheiding is die tussen obstruenten (stoot-, fricatief- en affricaatklanken) en sonoranten (nasalen, liquids en gliden), die beter vloeiend in klanktalloze systemen functioneren.

Fonotaxis en syllabe-structuur bepalen hoe consonanten voorkomen. In veel talen nemen ze de onset van een syllabe en soms ook de coda, terwijl andere talen vaak strengere beperkingen opleggen aan opeenvolgingen. Consonanten kunnen in klankverandering beïnvloed worden door assimilatie, met coarticulatie tussen consonanten en klinkers, en door verschijnselen zoals inspraak van stem, lengte of positie in een woord.

Orthografie en klankkunde tonen vaak afwijkingen: één letter kan meerdere fonemen vertegenwoordigen, digrafen en diakritische tekens markeren varianten, en sommige klanken kunnen stil blijven of gerelateerd zijn aan andere klanken. Voorbeelden van gangbare consonanten zijn p, t, k, s, m, n, l en r, naast f, v, z, x en andere klanken die wereldwijd voorkomen.