ongerond

Ongerond is een term uit de fonetiek die verwijst naar klinkers die zonder lipronding worden uitgesproken. Lipronding is de positie of beweging van de lippen tijdens de artic ulatie; bij ongeronde klinkers blijven de lippen ontspannen en vormen ze geen ronde stand. Het tegenovergestelde begrip is gerond.

In talen kan het onderscheid tussen geronde en ongeronde klinkers fonemisch of allofonisch zijn. De aanwezigheid of afwezigheid van lipronding kan de klankkleur van een klinker beïnvloeden en kan samenhangen met andere articulatorische kenmerken zoals tongpositie. Sommige talen hebben duidelijke koppelingen tussen hoogte en rondheid, terwijl andere talen rondheid meer verspreid toepassen of laten variëren door anticipatie van omliggende klanken.

In het Nederlands komen veel front- en middenvocalen voor als ongerond (bijvoorbeeld i, e, a), terwijl de achterfront- en achterklinkers vaak gerond zijn (zoals u, o, ɔ). Andere talen tonen juxtapositie van ongeronde en geronde klinkers in hetzelfde portee, zoals Frans met ongeronde [i], [e] tegenover geronde [y], [ø], [u]. De exacte inventaris van ongeronde klinkers verschilt per taal, maar de notie van rondheid blijft een fundamenteel kenmerk bij het beschrijven van klinkers.

In transcriptionele en theoretische context wordt vaak het feature-systeem gebruikt waarbij ongerondheid wordt aangeduid met [−round] en rondheid met [+round], wat helpt bij vergelijkingen tussen talen en bij analyses van klanksystemen en klinkerharmonie.