illusies

Illusies zijn waarnemingen die afwijken van de feitelijke fysieke werkelijkheid of van de directe sensorische informatie die aanwezig is. Ze ontstaan doordat het brein zintuiglijke signalen interpreteert via verwachtingen, context en eerder opgedane kennis. Bij illusies blijft externe stimuli doorgaans bestaan, in tegenstelling tot hallucinaties waarbij geen stimuli aanwezig zijn.

Er bestaan verschillende soorten illusies, met als bekendste de visuele illusies. Ook auditieve en tactiele illusies komen voor. Voorbeelden van visuele illusies zijn de Müller-Lyer-illusie, waarbij lijnen met verschillende uiteinden langer of korter lijken door toegepaste pijlsymbolen; de Ponzo-illusie, waarbij lijnen op een convergerende achtergrond langer lijken dan identieke lijnen op een vlakke achtergrond; en de Rubin-vas-illusie die figuur-achtergrond scheidt afhankelijk van waarneming. Deze illusies ontstaan doordat het visuele systeem complexe cues zoals perspectief, schaal en contouren gebruikt om diepte en grootte af te leiden.

Oorzaken zijn onder meer bottom-up verwerking en top-down verwachtingen, contextuele cues, contrast en adaptatie. Illusies kunnen worden onderverdeeld in fysiologische illusies (gerelateerd aan de werking van de zintuigen en korte-termijnadaptatie) en cognitieve of interpretatieve illusies (die voortkomen uit de interpretatie van informatie door het brein).

Historisch hebben onderzoekers zoals Helmholtz en de Gestaltpsychologen bijgedragen aan het begrip van illusies, die dienen als hulpmiddelen om de constructieve aard van perceptie te bestuderen. Toepassingen variëren van kunst en ontwerp tot neurologisch onderzoek en verkeersveiligheid, waar begrip van illusies kan helpen bij het ontwerp van heldere visuele communicatie. Illusies laten zien dat waarneming een predictief en constructief proces is.