endemisch

Endemisch is een term uit de biologie en de geneeskunde die aangeeft dat een organisme van nature uitsluitend voorkomt in een bepaald geografisch gebied en elders ter wereld niet in het wild voorkomt. In de biogeografie verwijst endemisme naar soorten die beperkt voorkomen tot bijvoorbeeld een eiland, een land of een specifiek soort habitat. Endemische soorten ontstaan vaak door isolatie, waardoor populaties onafhankelijk van elkaar evolueren.

Er bestaan verschillende vormen van endemisme. Nieuw endemisme of neoendemisme verwijst naar soorten die relatief recent in een gebied zijn geëvolueerd en daar nu beperkt voorkomen. Paleoendemisme verwijst naar soorten die vroeger een bredere verspreiding hadden, maar door klimatologische of ecologische veranderingen beperkt zijn blijven in hun huidige gebied. Eilandendemmen en bergachtige regio’s leveren vaak veel endemische soorten op door langdurige isolatie en gespecialiseerde niches.

In de geneeskunde wordt endemisch gebruikt om een ziekte te beschrijven die consistent aanwezig is in een bevolking of gebied, met een relatief constant basisniveau van voorkomen. Dit staat tegenover episoden of pandemieën, die zich plotseling uitbreiden boven het normale niveau. Endemische ziekten kunnen lokaal voorkomen en vertonen vaak seizoens- of jaartrends afhankelijk van klimaat, vectoren en bevolkingsomstandigheden.

Endemische soorten hebben doorgaans kleine verspreidingsgebieden en gespecialiseerde habitatvereisten, waardoor ze kwetsbaar zijn voor habitatverlies, invasieve soorten en klimaatverandering. Endemisme speelt een centrale rol in voortplants- en conservatieplanning, omdat het verlies van een endemische soort doorgaans een groter effect heeft op het regionale biodiversiteits- en ecologisch evenwicht.