dwangmatig

Dwangmatig is een Nederlands bijvoeglijk naamwoord dat verwijst naar handelen onder dwang of gedreven door een dwangmatige drang. Het beschrijft meestal repetitief en ritualistisch gedrag dat bedoeld is om angst te verminderen of een gevreesd gevolg te voorkomen. In klinische context wordt dwangmatig vaak gebruikt om symptomen van obsessief-compulsieve stoornis (OCS) te beschrijven, waarbij dwanghandelingen voortkomen uit obsesses en de angst tijdelijk verlagen.

Het woord is samengesteld uit dwang en -matig, wat een karakteristiek van het handelen aanduidt: het gebeurt uit dwang in plaats van uit vrije keuze of aangeleerde voorkeur. Dwangmatig gedrag kan voorkomen bij verschillende psychiatrische en psychische aandoeningen, maar is vooral bekend door zijn relatie tot OCD. Enkele veel voorkomende vormen zijn excessief handen wassen, herhaaldelijk controleren, en ritueel ordenen of tellen.

Een belangrijke nuance is dat niet elk repetief gedrag dwangmatig is. Routine en gewoontes kunnen alledaags en functioneel zijn, terwijl dwangmatig gedrag juist gepaard gaat met angst, innerlijke spanning en een gevoeld verlies van volmacht over de eigen acties. Dwangmatig handelen kan samenhangen met andere stoornissen zoals angststoornissen, ticstoornissen of stemmingsstoornissen.

Behandeling van dwangmatig gedrag kan bestaan uit cognitieve gedragstherapie met exposure en responspreventie (ERP) en, indien nodig, medicijnen zoals selectieve serotonineheropnamremmers (SSRI’s). Het doel is vermindering van de dwanglijke drang en verbetering van het dagelijks functioneren.