afleidingsaccent

Afleidingsaccent is een term uit de Nederlandse fonologie die de plaatsing van de primaire klemtoon beschrijft in een woord dat is afgeleid van een andere vorm. Een afleiding ontstaat meestal doordat een affix wordt toegevoegd (bijvoorbeeld een suffix of prefix) of doordat een nieuw woord wordt gevormd via afleiding. Het afleidingsaccent geeft aan waar de klemtoon ligt in de afgeleide vorm: meestal op de stamklemtoon en vaak onbenadrukt in de affix, maar er bestaan ook gevallen waarin de klemtoon verschuift naar de affix.

In het standaard Nederlands geldt doorgaans de tendens dat de klemtoon behouden blijft op de oorspronkelijke stam; affixen blijven vaak unstressed. Dit betekent dat bij veel afleidingen de klemtoon op de eerste of hoofdaccentloze syllabe van de basis blijft. Voorbeelden uit de praktijk zijn diminutieven zoals paardje, waar de klemtoon op de basis blijft liggen, en sommige woorden met suffixen als -heid, waarin de afleiding nog steeds de stamklemtoon behoudt. Er bestaan echter verschijningsvormen waarin de klemtoon verschuift naar de affix, vooral bij zwaardere suffixen of bij specifieke leenwoorden; in zulke gevallen kan de primaire klemtoon op de laatste syllabe vallen. De exacte verdeling hangt af van morfologische structuur, woordlengte, of het woord als zodoende geleidelijk is ingeburgerd.

Het begrip afleidingsaccent is relevant voor taalkundig onderzoek, taalonderwijs, en toepassingen zoals woordenboeken en spraakherkenning, omdat het inzicht geeft in de relatie tussen morfologie en prosodie en daarmee de uitspraak beïnvloedt. Zie ook prosodie, klemtoon en morfologie.