Veiligheidsinstrumentatie

Veiligheidsinstrumentatie, vaak aangeduid met Safety Instrumented Systems (SIS), betreft systemen en apparatuur die zijn ontworpen om gevaarlijke processen te monitoren en bij dreigend onveiligheid automatisch in te grijpen. Het doel is incidenten te voorkomen of de ernst ervan te beperken door de procesvariabelen tijdig te verlagen of de processtroom af te sluiten.

Een SIS bestaat uit drie hoofdonderdelen: veldapparatuur (metingen zoals druk-, temperatuur-, niveau- en debietsensoren en schakelsensoren), een logische solver (veiligheidslogica, veelal redundante PLC/controle-eenheden) en eindelementen (actuatoren zoals kleppen en afsluiters, branders) die de veilige toestand kunnen afdwingen. Een Safety Instrumented Function (SIF) is een specifieke veiligheidsactie die wordt geactiveerd wanneer een of meer sensors een dreiging detecteren.

De betrouwbaarheid van een SIS wordt gekwantificeerd via het Safety Integrity Level (SIL), variërend van 1 tot 4, waarbij hogere niveaus een hogere betrouwbaarheid vereisen. Bij het ontwerp wordt vaak een risicoanalyse uitgevoerd met een methodiek zoals Layers of Protection Analysis (LOPA) om het vereiste SIL voor elke SIF te bepalen. Redundantie, diversiteit en regelmatig testen dragen bij aan het realiseren van het gewenste SIL.

Werkvelden en normen: industriële SIS vallen doorgaans onder IEC 61511 (voor de procesindustrie) en gerelateerde normen zoals IEC 61508. Het safety lifecycle-model omvat fasen zoals hazard- en riskanalyse, SIF-identificatie en SIL-bepaling, ontwerp, installatie, commissioning, operationeel beheer, onderhoud, modificatie en eventual decommissioning.

Verificatie en validatie, change- en configuratiemanagement en veiligheidscultuur vormen cruciale onderdelen van functionele veiligheid. Ook cybersecurity is een aandachtspunt: SIS-omgevingen vereisen passende beveiligingsmaatregelen om ongeautoriseerde toegang en manipulatie te voorkomen.

Toepassingsgebieden zijn onder meer de chemische en olie- en gasindustrie, energieopwekking en verwerking van gevaarlijke stoffen, waar SIS wordt ingezet om overdrukken, toxische emissies en andere ernstige scenarios te voorkomen.