Rechtsgeldigheidscontroles

Rechtsgeldigheidscontroles verwijzen naar evaluaties die nagaan of een juridische handeling, besluit, regelgeving of document voldoet aan het toepasselijke recht. Het doel is de rechtmatigheid, rechtsgeldigheid en afdwingbaarheid van een overheidsdaad of een privaat juridisch instrument te waarborgen. Deze controles kunnen ex ante plaatsvinden, gericht op rechtskracht voordat een besluit in werking treedt, of ex post, nadat een besluit is genomen of een document is vastgesteld.

De onderwerpen die aan bod komen zijn onder meer de bevoegdheid (of er een wettelijke basis bestaat voor de handeling), de procedure (correcte bekendmaking, participatie, motivering, termijnen) en de inhoudelijke juistheid (proportionaliteit, gelijke behandeling, redelijkheid) en de compatibiliteit met hoger recht. Ook worden vaak administratieve en technische aspecten getoetst, zoals de formele vereisten, de wijze van uitvoering en de mate van transparantie.

In verschillende sectoren komen rechtsgeldigheidscontroles voor: bij overheidsbesluiten en regelgeving om te voorkomen dat handelingen buiten de wettelijke bevoegdheden vallen; bij aanbestedingen en contracten om te verzekeren dat procedures conform de regels verlopen; bij privaatrechtelijke transacties en digitale dienstverlening om naleving van privacy-, data- en consumentenwetten te waarborgen. Externe controle kan plaatsvinden door rechtbanken, toezichthouders, ombudsmannen of andere onafhankelijke instanties; interne controles door organisaties kunnen followed-up worden door herziening of annulering van onrechtmatige besluiten.

Een onderzoek naar rechtsgeldigheid vereist vaak juridische toetsing en, indien nodig, inzet van remedies zoals herziening, interekking of schadevergoeding. Het begrip stelt zo een waarborg voor rechtsstatelijke normen en rechtsbescherming voor burger en bedrijfsleven.