rechtsstatelijke

Rechtsstatelijke is een adjectief dat betrekking heeft op een rechtsstaat, een staat waarin macht is gebonden aan het recht en waarin de rechten van burgers beschermd worden. Het begrip duidt op een politieke- juridische orde waarin overheidsmacht beperkt en controleerbaar is en waarin wetten en procedures voor iedereen gelden, ook voor de overheid zelf.

Kenmerkende elementen van rechtsstatelijkheid zijn onder meer de suprematie van de wet, legaliteitsbeginsel en rechtszekerheid; gelijke behandeling voor de wet; een onafhankelijke rechterlijke macht met onpartijdige en faire procedures; due process en rechtsbescherming; proportionaliteit en noodzakelijkheid in het toepassen van ingrijpende bevoegdheden; scheiding der machten en checks and balances; transparantie, verantwoording en toegang tot rechtsmiddelen; respect voor mensenrechten en non-discriminatie; en open overheid.

In de Nederlandse en bredere Europese discourse wordt rechtsstatelijkheid gebruikt om de kwaliteit van wetten, beleid en overheidsbesluiten te beoordelen. Het is een kernprincipe in nationaal constitutionaliteit, mensenrechtenbescherming en bestuurlijke verantwoording, en een centraal item in EU- en internationaal rechtssprekende discussies over de rechtsstaat.

Historisch gezien groeit rechtsstatelijkheid uit liberal-constitutionele tradities en het idee dat overheden binnen duidelijke rechtskaders moeten opereren. In hedendaagse praktijken wordt rechtsstatelijkheid toegepast bij toezicht op wetgeving, administratieve besluiten en jurisprudentie, en blijft het een verslag- en toetsingscriterium voor democratische governance en de bescherming van fundamentele rechten, zelfs in tijden van crisis of beveiligingsnoodzaak.