constitutionaliteit

Constitutionaliteit, of constitutionality, verwijst naar de mate waarin wetten, overheidsbesluiten en overheidsbeleid in overeenstemming zijn met de grondwet. Het vormt een kernprincipe van de rechtsstaat: de macht van de regering en het parlement is beperkt door de fundamentele rechten en procedures die in de grondwet zijn vastgelegd.

Toetsing van constitutionelijkheid kan op verschillende manieren plaatsvinden. In veel rechtsstelsels bestaat er een speciaal orgaan, een constitutioneel hof of een hooggerechtshof met bevoegdheid om wetten en besluiten te toetsen. De toetsing kan abstract zijn, voorafgaand aan de inwerkingtreding van een wet, of concreet, in de context van een concrete zaak. De exacte procedures en bevoegdheden verschillen per land.

Uitkomsten van constitutionele toetsing variëren. Als een wet of besluit ongrondwettelijk wordt geacht, kan deze worden vernietigd, aangepast of geïnterpreteerd op een manier die in overeenstemming is met de grondwet. Soms kan tijdelijke handhavingsbeperking of herziening vereist zijn voordat een nieuw of aangepast beleid geldt. In veel rechtsstelsels blijft de aard van de toetsing afhankelijk van het nationale juridisch systeem en de verhouding tussen nationale en supranationale rechtsregels.

Relaties en dimensies: constitutionele toetsing draagt bij aan de rechtsstatelijkheid en de bescherming van fundamentele rechten, ter waarborging van de scheiding der machten en van de democratische legitimiteit van wetgeving. De precieze werking varieert tussen landen; sommige systemen kennen een apart constitutioneel hof, andere verdelen de bevoegdheden over reguliere hoven. Ook doorgaans beïnvloedt de relatie met supranationale en internationaal recht de toepassing van constitutionele normen.