Prestatiebias

Prestatiebias is een systematische vertekening die kan optreden in onderzoeksstudies wanneer verschillen in de zorg, procedures of gedrag tussen de toegewezen groepen onafhankelijk van de onderzochte interventie de uitkomsten beïnvloeden. In gerandomiseerde gecontroleerde proeven ontstaat prestatiebias vaak doordat deelnemers en/of zorgverleners weten bij welke behandeling een deelnemer hoort, waardoor zorg of handelen kan variëren tussen de groepen.

De oorzaken verlopen meestal via twee kanalen: verschillen in de toediening of intensiteit van zorg, en wijzigingen in gedrag van deelnemers. Voorbeelden zijn intensievere monitoring of aanvullende behandelingen bij de experimentele groep, of dat deelnemers zich anders gaan gedragen (bijvoorbeeld betere therapietrouw of leefstijlkeuzes) doordat ze verwachtingspatronen hebben. Ook het placebo- of nocebo-effect kan meespelen wanneer kennis van de toegewezen interventie hiermee gepaard gaat.

Mitigatie van prestatiebias gebeurt onder meer door blinding van deelnemers, zorgverleners en/of uitkomstbeoordelaars waar mogelijk, het standaardiseren van zorgprotocollen, en het concealeren van de allocatie. Het gebruik van objectieve uitkomsten, preregistratie van procedures en intent-to-treat analyses dragen eveneens bij aan het verkleinen van deze bias. In systematische reviews wordt prestatiebias beoordeeld als een risico in de RoB-tool (risk of bias).

Prestatiebias is onderscheidend van detectie- of beoordelingsbias, die betrekking hebben op de meting van uitkomsten. In bredere zin kan ook de Hawthorne-effectie van toepassing zijn wanneer observatie zelf gedrag beïnvloedt en zo uitkomsten verandert.