Kernbetekenissen

Kernbetekenissen zijn de centrale, meest basale betekenissen van een woord die het semantische veld bepalen en waaraan afgeleide of verwante betekenissen ontleend zijn. Ze vormen de kern waaruit andere betekenissen als uitbreiding, metaforische toespelingen of idiomatische uitdrukkingen kunnen voortvloeien. In dit opzicht spelen kernbetekenissen een bepalende rol bij het begrijpen van polysemie en bij het structureren van semantische netwerken.

In de lexicografie en taalkunde worden kernbetekenissen vaak vastgesteld door analyse van gebruikscorpus, betrouwbaarheid van waarnemingen in diverse contexten, en cognitieve salientie — oftewel welke betekenissen als meest voor de hand liggend en gangbaar ervaren worden. Ze hebben doorgaans een bredere toepassingsruimte en een hogere generaliteit dan secundaire betekenissen.

Kernbetekenissen onderscheiden zich van perifere of uitgebreidere betekenissen, zoals figuurlijke, overdrachtelijke of vaste uitdrukkingen. In woordenboeken fungeren ze als hoofdbetekenissen waarmee de overige betekenissen worden geordend en verklaard, vaak ondersteund door voorbeeldzinnen en taalkundige context.

Het concept is relevant voor taalverwerving en lesgeven, vertaling en vergelijkende taalkunde. Door inzicht in kernbetekenissen kunnen lezers en leerlingen eenvoudiger de structurele relaties tussen woorden begrijpen en nieuwe betekenissen sneller inkaderen.

Hoewel de term vooral in Nederlandse linguïstische literatuur wordt gebruikt, vindt men soortgelijke noties onder verschillende namen in andere talen, zoals core meanings in het Engels, die eveneens verwijzen naar de centrale betekenisvelden van lexicale eenheden.