Habituatie

Habituatie is een leermechanisme waarbij de respons op een herhaalde, niet-bedreigende prikkel afneemt. Na meerdere keren presenteren reageert een organisme minder sterk of minder vaak op dezelfde stimulus. Dit proces helpt het zenuwstelsel om zich te richten op nieuwe of relevante informatie en voorkomt overbelasting door overbodige prikkels.

Er bestaan verschillende fasen van habituatie. Kortdurende habituatie ontstaat snel en verdwijnt vaak als de prikkel langere tijd afwezig is; langdurige habituatie kan langer standhouden en bij sommige prikkels leiden tot langdurige veranderingen in de respons. In de neurowetenschappen wordt habituatie vaak onderzocht in eenvoudige reflexcircuits. Bij diermodellen, zoals de gill-withdrawal reflex van de slak Aplysia californica, laten experimentele studies zien dat kortdurende habituatie verbonden is met presynaptische depressie (verminderde neurotransmitterafgifte), terwijl langdurige habituatie mogelijk gepaard gaat met meer permanente synaptische aanpassingen.

Habituatie kan contextafhankelijk zijn; een verandering in de omgeving kan de reactie opnieuw laten verschijnen (dishabituatie). Het verschilt van sensitisatie, waarbij de respons op een prikkel juist verhoogt na herhaalde blootstelling, en van adaptatie bij zintuigen, waarbij de receptor zelf minder gevoelig wordt door fysiologische veranderingen. Habituatie wordt dan ook vaak gezien als een centraal proces dat leert om onbelangrijke informatie te negeren zonder routinematig sensibeler te reageren.

Toepassingen van habituatie zijn onder meer in gedragswetenschappen en klinische praktijken, zoals in exposure-therapieën, onderwijsontwerp en in de evaluatie van leer- en adaptieprocessen bij mensen en dieren.