Dwanglicenties

Een dwanglicentie is een wettelijke bevoegdheid waarmee een overheid het recht geeft om een intellectueel eigendomsrecht, meestal een octrooi, door derden te laten gebruiken zonder toestemming van de houder. Dit gebeurt onder strikte voorwaarden en is bedoeld om belangrijke publieke belangen te beschermen, zoals de beschikbaarheid van betaalbare medicijnen of de bevordering van technologische ontwikkeling wanneer de markt faalt.

De belangrijkste toepassing is in het octrooinrecht. Op internationaal niveau ligt de basis in de TRIPS-overeenkomst, die onder bepaalde omstandigheden dwanglicenties toestaat. Nationale wetten geven vaak aanvullende regels over wanneer en hoe licenties worden verleend, hoe de vergoeding wordt bepaald en welke beperkingen gelden.

Gronden voor een dwanglicentie zijn onder meer: het niet of onvoldoende werkend houden van het octrooi, misbruik van marktmacht, tekorten bij levering, en bredere publieke belangen zoals volksgezondheid, veiligheid of strategische autonomie. De licentie wordt doorgaans beperkt tot het noodzakelijke veld van toepassing of geografisch gebied en is meestal non-exclusief.

De houder van het octrooi krijgt doorgaans een redelijke vergoeding. De dwanglicentie wordt vaak verleend via een administratieve procedure of rechterlijke beslissing. Voorwaarden in de licentie kunnen omvatten de looptijd, de technologie of knowhow die wordt geleverd, en leveringsvereisten; de licentienemer moet voldoen aan minimale kwaliteitseisen en leveringstermijnen.

In de praktijk is het onderwerp van debat: voorstanders benadrukken maatschappelijke belangen en betaalbaarheid; tegenstanders vrezen afname van prikkels voor innovatie en investeringen. Hoewel dwanglicenties het meest bekend zijn in het octrooinrecht, kan het idee ook op andere vormen van intellectueel eigendom van toepassing zijn.