Dosisafhankelijk

Dosisafhankelijk is een term uit de farmacologie en toxicologie die aangeeft dat de omvang van een biologisch effect afhankelijk is van de dosis van een stof. Bij een dosisafhankelijke relatie neemt de respons doorgaans toe als de dosis toeneemt, totdat een maximumeffect is bereikt; soms treedt er ook een drempel op waarboven het effect begint.

In farmacologie wordt vaak gesproken over een dosis-respons relatie. Een veelvoorkomend patroon is dat grotere doses een grotere farmacologische respons geven, met een EC50 of ED50 als maat voor de potentie (de dosis die 50% van het maximale effect geeft). De vorm van de curve kan lineair, sigmoïdaal of complex zijn en hangt af van factoren zoals receptorbinding en signaaltransductie.

Ook in toxicologie en risicobeoordeling is dosisafhankelijkheid cruciaal. Grotere doses kunnen leiden tot hogere risico’s op bijwerkingen of toxiciteit. Concepten als LD50 (dosis bij 50% overlijden) en TD50 (dosis bij 50% toxiciteit) illustreren hoe het risico toeneemt met de dosis. In veel gevallen geldt een therapeutisch venster waarbij de dosis effectief is maar geen onaanvaardbare bijwerkingen oplevert.

Factoren die dosisafhankelijkheid beïnvloeden zijn onder meer farmacokinetiek (absorptie, verdeling, metabolisme, excretie), farmacodynamiek (receptoraffiniteit, saturatie), genetische variatie, leeftijd en gezondheidstoestand. Inter-individuele verschillen kunnen de dosis-respons-curve verschuiven of het maximale effect veranderen.

In onderzoek, geneesmiddelenontwikkeling en regelgeving wordt de dosisafhankelijkheid gebruikt om effectieve en veilige doseringen te bepalen en om het risicoprofiel van stoffen te karakteriseren.