Disincentiverende

Disincentiverende is een bijvoeglijk naamwoord dat wordt gebruikt om prikkels, maatregelen of beleidsontwerpen te beschrijven die bedoeld zijn om een bepaalde handeling minder aantrekkelijk te maken. Het woord is afgeleid van disincentiveren, met Engelse oorsprong: to disincentivize. In beleid en gedragseconomie verwijst het naar manieren om gewenst of ongewenst handelen af te remmen door de baten ervan te verminderen of de lasten te vergroten.

Disincentives ontstaan doorgaans wanneer de kosten van een gedragstoepassing toenemen of de beloning afneemt. Voorbeelden zijn belastingheffing of accijnzen op ongewenst gedrag zoals roken of vervuiling, regelgeving die de praktische kans op een handeling verlaagt, of het terugdringen van financiële steun naarmate iemand meer inkomsten verwerft. Ook loon- of uitkeringsregels die inkomsten uit werk ontmoedigen kunnen als disincentiverend worden opgevat. In fiscale en sociaal-economische discussies worden disincentives vaak ingezet om maatschappelijke doelen te bereiken, zoals minder roken, minder CO2-uitstoot of hogere arbeidsdeelname.

Voordelen van disincentiverende maatregelen zijn onder meer gerichte gedragsveranderingen en kostenbesparingen voor de samenleving. Nadelen kunnen zijn dat ongewenste bijeffecten ontstaan, zoals oneerlijke lasten voor lagere inkomens, regeldruk, of onbedoelde gedragsreacties. Het effect hangt sterk af van het ontwerp, de context en de interactie met positieve prikkels.

Disincentiverende beleidsinstrumenten worden vaak afgewisseld of gecombineerd met incentives, zodat zowel afschrikking als stimulering van gewenst gedrag mogelijk is. In de praktijk vraagt effectief beleid om zorgvuldige analyse van kosten, baten en maatschappelijke effecten.