zadenleer

Zadenleer is de tak van de botanie die zich bezighoudt met zaden van planten, met name angiospermen en gymnospermen. Het bestudeert de structuur, ontwikkeling en fysiologie van zaden, evenals processen rondom germinatie en dispersie. Zadenleer heeft zowel fundamentele wetenschappelijke waarde als praktische toepassingen in landbouw, tuinbouw en natuurbehoud, waar zaden worden gebruikt voor vermeerderen, bewaren en herstel van plantensoorten.

Zaden variëren sterk in samenstelling en structuur. Over het algemeen bestaat een zaad uit een zaadmantel (tegument), een voedselreserve (endosperm of reserveweefsel in de zaadlobben) en een embryo. Het embryo omvat doorgaans een wortelkiem en een groeipunt, en bij veel zaden bevinden de reservebladen (cotyledonen) zich in of rondom het embryo. De aanwezigheid van endosperm of reserve in cotyledonen bepaalt hoe het zaad zijn voedingsstoffen opslaat en beschikbaar stelt tijdens ontkieming.

Germinatie en dormantie zijn centrale thema’s in de zadenleer. Ontkieming start wanneer vocht, temperatuur en ademhalingstoestand gunstig zijn, waarna het embryo uitgroeit. Dormantie houdt ontkieming in afwachting van betere omstandigheden; oorzaken zijn onder meer een stevige zaadmantel, fysiologische remmers en specifieke klimaat-eisen. Methoden zoals stratificatie (koudeperiode) of scarificatie (fysieke beschadiging van de zaadomhulsel) kunnen de ontkieming bevorderen.

Dispersie en ecologie spelen een sleutelrol in plantvermeerdering en populatiedynamiek. Zaden worden verspreid door wind, water, dieren of mensen en bepalen waar planten kunnen groeien. In de praktijk is zadenleer van belang voor zaadselectie en veredeling, opslag in zadenbanken en herstel van plantensoorten in natuurgebieden en landbouw.